Türkiyədə zəlzələ niyə bu qədər ölümcül oldu?- DAVAM EDƏCƏYİ gözlənilir…backend

Türkiyədə zəlzələ niyə bu qədər ölümcül oldu?– DAVAM EDƏCƏYİ gözlənilir…

  • whatsapp
  • messenger
  • telegram
  • vkontakte
  • odnoklassniki

Türkiyədə fevralın 6-da baş verən zəlzələ nəticəsində ölənlərin sayı 3 381-ə çatıb. Məlumatı Türkiyə KİV-i yayıb. Zəlzələ nəticəsində 20 426 nəfər yaralanıb, 5 775 bina dağılıb.

Bu bölgədə niyə zəlzələlər baş verir və sonuncu hadisə nə qədər qeyri-adidir?

Türkiyənin Qaziantep vilayətinin Nurdağı qəsəbəsi yaxınlığında baş verən zəlzələ Türkiyə və qonşu Suriyada dağıntılara və ölümlərə səbəb olub. İnsanlar Kipr və Livan kimi uzaqlarda titrəyirdilər. Zəlzələlər loqarifmik şkala kimi qurulan miqyası ilə ölçülür. Bu o deməkdir ki, hər bir tam ədəd gücün on qat artımını təmsil edir. Texniki cəhətdən yuxarı həddi olmasa da qeydə alınmış ən güclü zəlzələ 1960-cı ilin mayında Çilidə baş vermiş 9,5 bal gücündə zəlzələdir. Bu miqyasda 7,8 bal gücündə zəlzələ çox güclüdür.

Əsas təkandan sonra eyni ərazidə baş verən onlarla dağıdıcı artçı təkanlar, daha kiçik zəlzələlər bölgəni silkələməyə davam edib. 6,7 bal gücündə zəlzələ isə 11 dəqiqə sonra baş verib. Yerli vaxtla saat 13:00-dan sonra baş verən 7,5 bal gücündə zəlzələ isə ilkin nöqtəyə yaxın eyni maqnitudada “ikiqat” zəlzələ ola bilər.

Türkiyə zəlzələlərin qaynar nöqtəsidir.. Millinin seysmoloqu Yaareb Altaweelin sözlərinə görə, üç tektonik plitələr – Ərəbistan, Anadolu və Afrika plitələri bu bölgədə birləşir və onlar keçib bir-birinə sıxışaraq zəlzələ kimi yayılan sürtünmə və gərginlik yaradırlar. Koloradoda Zəlzələ Məlumat Mərkəzi. London Universitet Kollecinin seysmoloqu Stiven Hiks bildirib ki, Ərəb plitəsi ildə təxminən 11 millimetr (yarım düymdən az) sürətlə şimala doğru irəliləyir. Bu səbəbdən də Anadolu lövhəsində oturan Türkiyə qərbə doğru sıxılır. Bu hərəkət o deməkdir ki, Türkiyənin zəlzələlərin yarandığı iki əsas çatı var: 930 mil uzunluğunda Şimali Anadolu Fay və 300 mil uzunluğunda Şərqi Anadolu Fay. Türkiyənin ən böyük zəlzələlərinin çoxu şimal kənarından baş verir və ən çox diqqəti onun İstanbul əhalisinin mərkəzi yaxınlığında böyük bir zəlzələyə çevrilmə potensialına görə alıb.

Bununla belə, ən azı seysmoloji monitorinq şəbəkəmiz qurulduğundan – 1900-cü illərdən bəri radardan bir qədər aşağıda uçan Şərqi Anadolu qırılma zolağı boyunca 7 baldan böyük zəlzələlərin olmadığı düşünülür. Keçən əsrdə bu qırılma boyunca güclü zəlzələlərin olmaması və ərəb plitəsinin şimala doğru hərəkəti regionda yatırılmış gərginlikdən xəbər verir. Bu vəziyyətdə zəlzələ yer qabığının qırılması zamanı baş verib, burada süxurlar qırılan zaman bir-birinin yanında üfüqi şəkildə sürüşür.

Ölənlərin sayının bu qədər çox olması bir neçə amilin nəticəsidir: zəlzələnin böyük ölçüləri; səthə nisbətən yaxın vuruş və insanların yaşadığı yerə yaxınlığı. Bazar ertəsi baş verən zəlzələ yerin 11 mil dərinliyində baş verib. Bu o deməkdir ki, seysmik dalğalar səthdəki binalara və insanlara çatmadan çox uzaqlara gedə bilməz və bu da daha güclü sarsıntıya səbəb olur.

Altaweel, bu zəlzələnin afterşoklarının da böyük olduğunu və davam edəcəyinin gözlənildiyini söyləyib.

Bu hadisə ilə bağlı hesabatında ABŞ Geoloji Tədqiqat Xidməti xəbərdarlıq edib ki, bölgədə əhali zəlzələlərə son dərəcə həssas olan strukturlarda yaşayır. USGS, möhkəmləndirilməmiş kərpic divarları və aşağı beton çərçivələrdən istifadə edən binaların ən böyük risk altında olduğunu vurğulayıb. Bu materiallar vibrasiya ilə yellənmək üçün çox sərtdir və əyilmək ehtimalı daha yüksəkdir, bu da fəlakətli çökmələrə səbəb olur. “Türkiyənin cənub-şərqində insanların çoxu ömrü boyu heç vaxt güclü zəlzələ hiss etməyib”, – Hiks deyib.

Bazar ertəsi ölkənin şimal-şərqində 7,8 bal gücündə zəlzələnin baş verdiyi 1939-cu ildən bəri Türkiyənin hər yerində baş verən ən böyük zəlzələ olduğu düşünülür. 1970-ci ilin martında Türkiyənin qərbində baş verən 7,1 bal gücündə dağıdıcı zəlzələ 1000-dən çox insanın ölümünə və 8000-dən çox binanın dağılmasına səbəb oldu. 1999-cu ilin avqustunda isə Türkiyənin şimal-qərbində baş verən 7,4 bal gücündə dağıdıcı zəlzələ 17 mindən çox insanın ölümünə və 250 mindən çox insanın evini tərk etməsinə səbəb oldu. Bundan bir neçə ay sonra 800-dən çox insanın ölümünə səbəb olan 7,2 bal gücündə daha bir zəlzələ baş verdi. 24 yanvar 2020-ci ildə Türkiyənin şərqində də 6,7 bal gücündə zəlzələ baş verib.

//Gülnarə Abasova, Editor.az